Podręcznik funkcji bezpieczeństwa Ge Profile Prodigy Wpse4270

Podręcznik funkcji bezpieczeństwa Ge Profile Prodigy Wpse4270 to praktyczny poradnik dla właścicieli piekarników tej marki. Zawiera szczegółowe informacje na temat bezpieczeństwa, użytkowania i czyszczenia urządzenia. Poradnik zawiera instrukcje dotyczące bezpiecznego użytkowania piekarnika, w tym zalecenia dotyczące stosowania odpowiednich środków ostrożności i zabezpieczeń. Poradnik zawiera również specjalne instrukcje dotyczące czyszczenia piekarnika, w tym informacje na temat stosowania specjalnych środków czyszczących i bezpiecznych materiałów do czyszczenia. Poradnik funkcji bezpieczeństwa Ge Profile Prodigy Wpse4270 służy do zapewnienia bezpiecznego, wydajnego i zgodnego z zaleceniami użytkowania piekarnika.

Ostatnia aktualizacja: Podręcznik funkcji bezpieczeństwa Ge Profile Prodigy Wpse4270

1 Technika napędowa \ Automatyzacja napędu \ Integracja systemu \ Serwisy Podręcznik MOVIDRIVE MDX60B/61B Funkcje bezpieczeństwa Wydanie 09/ / PL

2 SEW-EURODRIVE Driving the world

3 Spis tresci Spis tresci 1 Ważne wskazówki Korzystanie z podręcznika Struktura wskazówek bezpieczeństwa Roszczenia z tytułu odpowiedzialności za wady Wykluczenie odpowiedzialności Prawa autorskie Zawartość dokumentacji Obowiązujące dokumenty Zintegrowana technika bezpieczeństwa Bezpieczny stan Koncepcja bezpieczeństwa Schematyczne przedstawienie "Koncepcji bezpieczeństwa dla MOVIDRIVE B" Funkcje bezpieczeństwa Ograniczenia Warunki bezpieczeństwa technicznego Dopuszczalne urządzenia Wymogi dot. instalacji Wymogi dot. zewnętrznego układu sterowania ochronnego Wymogi dot. uruchamiania Wymogi dot. eksploatacji Warianty montażowe Wskazówki ogólne Wymogi Pojedyncze odłączanie Odłączanie grupy napędów Dane techniczne Parametry dla bezpieczeństwa Dane elektroniczne: Listwa zaciskowa sygnałów styku bezpieczeństwa dla STO Skorowidz Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 3

4 1 Ważne wskazówki Korzystanie z podręcznika 1 Ważne wskazówki 1. 1 Korzystanie z podręcznika Ten podręcznik stanowi część składową produktu i zawiera ważne wskazówki dotyczące instalacji, uruchamiania, eksploatacji i obsługi technicznej tego urządzenia. Niniejszy podręcznik przeznaczony jest dla wszystkich osób, wykonujących prace instalacyjne, prace z zakresu uruchamiania i obsługi technicznej danego produktu. Należy zadbać o dostępność oraz dobry i czytelny stan podręcznika. Należy zadbać o to, aby osoby odpowiedzialne za instalację i eksploatację, jak również personel na własną odpowiedzialność pracujący przy urządzeniu, zapoznały się z kompletnym podręcznikiem. W razie niejasności lub w celu uzyskania dalszych informacji należy skonsultować się z SEW-EURODRIVE. 1. 2 Struktura wskazówek bezpieczeństwa Wskazówki bezpieczeństwa niniejszej instrukcji obsługi wyglądają w następujący sposób: Piktogram SŁOWO SYGNALIZACYJNE! Rodzaj zagrożenia i jego źródło. Możliwe skutki zlekceważenia. Czynności zapobiegające zagrożeniu. Piktogram Słowo sygnalizacyjne Znaczenie Skutki nieprzestrzegania Przykład: NIEBEZPIECZEŃSTWO! Bezpośrednie zagrożenie Śmierć lub ciężkie uszkodzenia ciała Ogólne zagrożenie OSTRZEŻENIE! Możliwa, niebezpieczna sytuacja Śmierć lub ciężkie uszkodzenia ciała UWAGA! Możliwa, niebezpieczna sytuacja Lekkie uszkodzenia ciała Specyficzne zagrożenie, np. porażenie prądem UWAGA! Możliwe szkody materialne Uszkodzenie systemu napędowego lub jego otoczenia WSKAZÓWKA Przydatna wskazówka lub rada. Ułatwia obsługę systemu napędowego. 4 Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B

5 Ważne wskazówki Roszczenia z tytułu odpowiedzialności za wady Roszczenia z tytułu odpowiedzialności za wady Przestrzeganie informacji zawartych w dokumentacji MOVIDRIVE jest warunkiem dla zapewnienia bezawaryjnej pracy urządzenia i uznania ewentualnych roszczeń z tytułu gwarancji. Należy przeczytać instrukcję przed rozpoczęciem użytkowania urządzenia! Należy zapewnić dostępność oraz dobry i czytelny stan dokumentacji dla osób odpowiedzialnych za instalację i pracę oraz osób, które na własną odpowiedzialność pracują przy urządzeniu. 4 Wykluczenie odpowiedzialności Przestrzeganie instrukcji obsługi jest podstawowym warunkiem bezpiecznej pracy falowników MOVIDRIVE MDX60B/61B i uzyskania podanych właściwości produktu oraz cech wydajności. Za szkody osobowe, materialne lub majątkowe, powstałe z powodu nieprzestrzegania instrukcji obsługi firma SEW-EURODRIVE nie ponosi żadnej odpowiedzialności. W takich przypadkach wykluczona jest odpowiedzialność za ujawnione defekty. 5 Prawa autorskie 2010 SEW-EURODRIVE. Wszystkie prawa zastrzeżone. Zabronione jest kopiowanie, edytowanie a także rozpowszechnianie instrukcji - również we fragmentach. 6 Zawartość dokumentacji Niniejsza publikacja zawiera techniczne warunki bezpieczeństwa i uzupełnienia dotyczące użytkowania MOVIDRIVE MDX60B/61B dla bezpiecznych zastosowań. System złożony jest z falownika wraz z silnikiem trójfazowym, oraz ze sprawdzonej pod względem bezpieczeństwa zewnętrznej instalacji. 7 Obowiązujące dokumenty Niniejsza dokumentacja jest uzupełnieniem do instrukcji obsługi MOVIDRIVE MDX60B/61B i zawęża wskazówki dot. zastosowania zgodnie z poniższymi informacjami. Może być stosowana tylko w oparciu o instrukcję obsługi MOVIDRIVE MDX60B/61B. Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 5

6 2 Zintegrowana technika bezpieczeństwa Bezpieczny stan 2 Zintegrowana technika bezpieczeństwa Przestawione poniżej informacje dot. techniki bezpieczeństwa pracy urządzenia MOVI- DRIVE MDX60B/61B zostały opracowane i przetestowane w oparciu o podane poniżej wymogi bezpieczeństwa: Kategoria 3 zgodna z EN PL d zgodnie z EN ISO W tym przypadku certyfikację przeprowadziła instytucja TÜV Nord. Kopię uzyskanego certyfikatu TÜV oraz kopię sporządzonego protokołu można zamówić w firmie SEW- EURODRIVE. 2. 1 Bezpieczny stan Dla bezpiecznego zastosowania urządzenia MOVIDRIVE MDX60B/61B odłączany moment obrotowy jest stałą funkcją bezpieczeństwa (patrz funkcja bezpieczeństwa STO). Na tej funkcji opiera się podstawowa koncepcja bezpieczeństwa. 2 Koncepcja bezpieczeństwa W przypadku zaistnienia niebezpieczeństwa, wszelkie potencjalne zagrożenia ze strony maszyny powinny zostać możliwie najszybciej wyeliminowane. W przypadku wystąpienia ruchów maszyny stanowiących zagrożenie, bezpiecznym stanem jest zreguły stan spoczynku z zablokowaniem przed ponownym uruchomieniem. Falownik MOVIDRIVE MDX60B/61B wyróżnia się możliwością przyłączenia zewnętrznego modułu wyłącznika bezpieczeństwa. W przypadku uruchomienia podłączonego urządzenia sterującego (np. wyłącznik awaryjny z funkcją blokowania) wszystkie aktywne elementy (odłączanie bezpiecznego zasilania 24 V do sterowania stopnia mocy) wymagane dla wytworzenia ciągów impulsów w stopniu wyjściowym mocy (IGBT) przełączone zostaną w stan bezprądowy. Odłączenie bezpiecznego zasilania 24 V daje pewność, że napięcia zasilające wymagane dla działania falownika a tym samym wytwarzania pola wirującego (a więc umożliwiające wytworzenie pola wirującego) są przerwane, przez co niemożliwy jest ponowny, samoczynny rozruch. Zamiast galwanicznego rozdzielenia napędu od sieci poprzez przekaźnik lub wyłącznik, opisany tu sposób odłączania zasilania 24 V uniemożliwia sterowanie półprzewodnikami mocy falownika. Spowoduje to odłączenie źródła pola wirującego w silniku. W tym stanie pojedynczy silnik nie może rozwinąć danego momentu obrotowego pomimo załączonego napięcia sieciowego. 6 Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B

7 Zintegrowana technika bezpieczeństwa Schematyczne przedstawienie "Koncepcji bezpieczeństwa dla Schematyczne przedstawienie "Koncepcji bezpieczeństwa dla MOVIDRIVE B" Uz+ Uz- [17] [1] SNT HV 24V int. 24V ext. SNT NV 24V int. [2] 24V ext. / 24V int. [7] 24V GND [5] [6] [4] S24V S0V24 GND 24V S0V24 S VI 24 SNT [3] MOVIDRIVE B CAN RS485 Binary IN [9] Binary OUT [16] [8] [10] Analog IN Analog OUT [15] PWM Uz+ M [11] [14] [13] Uz- [12] L1 L2 L [1] Zasilacz wyłącznika wysokiego napięcia [2] Zasilacz wyłącznika niskiego napięcia [3] Wyłącznik bezpieczeństwa / Sterowanie ochronne (zewnętrzne) [4] Bezpieczne zasilanie 24 V DC [5] Zasilacz wyłącznika bezpieczeństwa (SNT) [6] Rozdzielenie potencjału [7] Obwód bezpieczeństwa [8] Komunikat zwrotny do jednostki centralnej: Napięcie zasilające do sterowania stopnia wyjściowego mocy O. K. (nie w obwodzie bezpieczeństwa) [9] Napięcie zasilające do sterowania tranzystorami mocy [10] Zasilacz wyłącznika bezpieczeństwa DC 24 V wyłączony / hamulec włączony (nie w obwodzie bezpieczeństwa) [11] Silnik [12] Moduł mocy [13] Odczyt temperatury [14] Odczyt położenia [15] Modulacja szerokości impulsów w sygnałach dla stopnia wyjściowego mocy [16] Procesor komputera [17] Połączenie z fieldbus Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 7

8 2 Zintegrowana technika bezpieczeństwa Funkcje bezpieczeństwa 2. 4 Funkcje bezpieczeństwa Możliwe jest zastosowanie wymienionych poniżej funkcji bezpieczeństwa odnoszących się do napędu: STO (bezpiecznie odłączany moment obrotowy zgodnie z EN) poprzez odłączenie wejścia STO. W przypadku włączonej funkcji STO, falownik nie przekazuje do silnika żadnej energii, która mogłaby wytworzyć moment obrotowy. Funkcja ta odpowiada funkcji zatrzymania bez sterowania według EN, kategoria stop 0. Odłączenie bezpiecznego wejścia STO należy przeprowadzać z odpowiednim zewnętrznym układem sterowania ochronnego / modułem wyłącznika bezpieczeństwa. Na poniższej ilustracji przedstawiona jest funkcja STO: v t 1 t v t t 1 Prędkość Czas Czas, w którym uruchamiane jest STO Zakres wyłączenia 8 Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B

9 Zintegrowana technika bezpieczeństwa Funkcje bezpieczeństwa 2 SS1(c) (bezpieczny stop 1, wariant funkcji "c" zgodnie z EN) poprzez odpowiedni zewnętrzny układ sterowania (np. moduł wyłącznika bezpieczeństwa zopóźnionym wyłączeniem). Należy przestrzegać podanych poniżej procedur: Za pomocą wartości zadanych należy zredukować prędkość napędu przy użyciu odpowiedniej rampy hamowania. Odłączenie wejścia STO (= zadziałanie funkcji STO) po określonym bezpiecznym opóźnieniu Funkcja ta odpowiada funkcji zatrzymywania ze sterowaniem według EN, kategoria stop 1. Poniższa ilustracja przedstawia funkcję SS1(c): v t 1 t t 2 t v t t 1 t 2 Δt Prędkość Czas Czas, w którym uruchomiana jest rampa hamowania Czas, w którym uruchamiane jest STO Okres między uruchomieniem rampy hamowania a STO Strefa bezpiecznego opóźnienia Zakres wyłączenia Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 9

10 2 Zintegrowana technika bezpieczeństwa Ograniczenia 2. 5 Ograniczenia Należy uwzględnić, że bez hamulca mechanicznego lub z uszkodzonym hamulcem możliwy jest dalszy ruch bezwładny napędu (w zależności od tarcia i bezwładności masowej układu). W przypadku generatorowego współczynnika obciążenia napęd może nawet przyspieszyć. Takie zachowanie należy uwzględnić podczas sporządzania oceny ryzyka dla instalacji / maszyny i w razie konieczności zapewnić odpowiednie zabezpieczenia (np. zastosowanie ochronnego układu hamulcowego). W przypadku aplikacji wykorzystujących funkcje bezpieczeństwa, dla których wymagane jest aktywne opóźnienie (wyhamowywanie) niebezpiecznego ruchu, MOVI- DRIVE MDX60B/61B nie może być zastosowane jako jedyne urządzenie bez dodatkowego układu hamującego! Przy zastosowaniu funkcji SS1(c), zgodnie z opisem w rozdziale "Funkcje bezpieczeństwa", rampa hamująca napędu nie jest nadzorowana w oparciu o funkcje bezpieczeństwa. W przypadku wystąpienia błędu, może dojść do usterki podczas wyhamowywania a w najgorszym wypadku nawet do przyspieszenia. W takiej sytuacji, dopiero po określonym czasie opóźnienia następuje bezpieczne odłączenie za pośrednictwem funkcji STO (patrz rozdział "Funkcje bezpieczeństwa"). Wynikające z tego zagrożenie należy uwzględnić podczas sporządzania oceny ryzyka dla instalacji / maszyny i w razie konieczności zapewnić odpowiednie zabezpieczenia. NIEBEZPIECZEŃSTWO! Koncepcja bezpieczeństwa odnosi się tylko do realizacji prac mechanicznych z napędzanymi komponentami maszyn i instalacji. Po wyłączeniu sygnału STO nadal obecne jest na obwodzie pośrednim MOVIDRIVE MDX60B/61B napięcie sieciowe. Śmierć lub ciężkie obrażenia ciała przez porażenie prądem. Aby przeprowadzić prace przy części elektrycznej systemu napędowego, należy odłączyć napięcie zasilające za pomocą odpowiedniego, zewnętrznego urządzenia odłączającego i zabezpieczyć je przed niezamierzonym załączeniem napięcia. WSKAZÓWKA Przy odłączaniu bezpiecznego zasilania 24 V DC na (STO aktywne) zawsze następuje uruchomienie hamulca. Załączanie hamulca w MOVIDRIVE MDX60B/61B nie jest funkcją bezpieczeństwa. 10 Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B

11 Warunki bezpieczeństwa technicznego Ograniczenia 3 3 Warunki bezpieczeństwa technicznego Warunkiem bezpiecznej eksploatacji jest właściwe podłączenie funkcji bezpieczeństwa MOVIDRIVE MDX60B/61B do nadrzędnej funkcji bezpieczeństwa dla danej aplikacji. W każdym przypadku producent instalacji i maszyn musi sporządzić ocenę ryzyka właściwą dla instalacji / maszyn i uwzględnić ją przy zastosowaniu systemu napędowego z MOVIDRIVE MDX60B/61B. Odpowiedzialność za zgodność instalacji lub maszyny z obowiązującymi ustaleniami bezpieczeństwa ponosi producent instalacji lub maszyn, a także ich użytkownik. Przy instalacji i eksploatacji MOVIDRIVE MDX60B/61B w zastosowaniach bezpieczeństwa bezwzględnie konieczne jest spełnienie poniższych wymogów. Wymogi te są podzielone na: Dopuszczalne urządzenia Wymogi dot. zewnętrznych układów sterowania ochronnego i modułów wyłącznika bezpieczeństwa Wymogi dot. eksploatacji Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 11

12 3 Warunki bezpieczeństwa technicznego Dopuszczalne urządzenia 3. 1 Dopuszczalne urządzenia Dozwolone są następujące warianty urządzeń MOVIDRIVE MDX60B/61B dla bezpiecznych zastosowań: MOVIDRIVE MDX60B/61B dla napięcia zasilania V AC Moc kw Wielkość Ilość miejsc na karty opcyjne S 0 MDX60B0005-5A3-4-XX S 0 MDX60B0008-5A3-4-XX 1. 1 0M 0 MDX60B0011-5A3-4-XX 1. 5 0M 0 MDX60B0014-5A3-4-XX S 2 MDX61B0005-5A3-4-XX S 2 MDX61B0008-5A3-4-XX 1. 1 0M 2 MDX61B0011-5A3-4-XX 1. 5 0M 2 MDX61B0014-5A3-4-XX 1. 5 I 3 MDX61B0015-5A3-4-XX 2. 2 I 3 MDX61B0022-5A3-4-XX 3 I 3 MDX61B0030-5A3-4-XX 4 I 3 MDX61B0040-5A3-4-XX 5. 5 IIS 3 MDX61B0055-5A3-4-XX 7. 5 IIS 3 MDX61B0075-5A3-4-XX 11 II 3 MDX61B0110-5A3-4-XX 15 III 3 MDX61B XX 22 III 3 MDX61B XX 30 III 3 MDX61B XX 37 IV 3 MDX61B XX 45 IV 3 MDX61B XX 55 V 3 MDX61B XX 75 V 3 MDX61B XX 90 VI 3 MDX61B XX 110 VI 3 MDX61B XX 132 VI 3 MDX61B XX 160 VII 3 MDX61B XX 200 VII 3 MDX61B XX 250 VII 3 MDX61B XX Typ MOVIDRIVE MDX61B dla napięcia zasilania 230 V AC Moc kw Wielkość Ilość miejsc na karty opcyjne 1. 5 I 3 MDX61B0015-2A3-4-XX 2. 2 I 3 MDX61B0022-2A3-4-XX 3. 7 I 3 MDX61B0037-2A3-4-XX 5. 5 II 3 MDX61B0055-2A3-4-XX 7. 5 II 3 MDX61B0075-2A3-4-XX 11 III 3 MDX61B XX 15 III 3 MDX61B XX 22 IV 3 MDX61B XX 30 IV 3 MDX61B XX Typ 12 Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B

13 Warunki bezpieczeństwa technicznego Wymogi dot. instalacji Bezpieczne zasilanie 24 V prowadzić należy zgodnie z warunkami EMC i w następujący sposób: Ekranowane przewody wyprowadzone na stałe poza obrębem pomieszczenia montażowego instalacji elektrycznej i zabezpieczone na wypadek uszkodzeń zewnętrznych lub równoważne zabezpieczenie. W obrębie pomieszczenia montażowego można stosować pojedyncze żyły. Należy przestrzegać przepisów obowiązujących dla danego zastosowania. Przewody energetyczne oraz zabezpieczone przewody sterujące muszą być poprowadzone oddzielnie. W żadnym przypadku nie wolno dopuścić do przeniesienia się napięcia na zabezpieczone przewody sterujące. Okablowanie powinno być zgodne z normą EN Stosować można wyłącznie uziemione źródła napięcia z funkcją bezpiecznego rozłączenia (PELV) zgodnie z VDE0100 i EN Już w przypadku wystąpienia pojedynczego błędu napięcie pomiędzy wyjściami lub pomiędzy dowolnym wyjściem a uziemionymi elementami nie może przy tym przekroczyć wartości napięcia stałego 60 V. Dla okablowania zgodnie z wymogami EMC należy przestrzegać wskazówek zawartych w instrukcji obsługi "MOVIDRIVE MDX60B/61B". Należy koniecznie zwrócić uwagę, aby ekranowanie bezpiecznego przewodu zasilającego 24 V DC podłączone zostało na obydwu końcach do obudów urządzeń. Przewody dla zabezpieczającego napięcia zasilającego 24 V DC (zacisk) muszą być podpięte pod zaciskami ekranowania w elektronice sygnału. Dla zastosowań z bezpiecznym odłączeniem napędu należy usunąć mostki na:1 do:4 ( poniższa ilustracja). Przy planowaniu instalacji należy przestrzegać danych technicznych MOVIDRIVE MDX60B/61B. Przy rozmieszczaniu obwodów bezpieczeństwa należy koniecznie zachować wartości charakterystyczne dla danych komponentów bezpieczeństwa. Długość przewodów bezpiecznego zasilania 24 V DC może wynosić maks. 100 m. Bezpieczne zasilanie 24 V DC nie może być stosowane dla komunikatów zwrotnych. SVI SOV 24V GND Usunąć mostki Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 13

14 3 Warunki bezpieczeństwa technicznego Wymogi dot. zewnętrznego układu sterowania ochronnego 3. 3 Wymogi dot. zewnętrznego układu sterowania ochronnego [6] [3] [1] [2] U [4] [5] [1] Moduł wyłącznika bezpieczeństwa z dopuszczeniem [2] Napięcie zasilające 24 V DC [3] Bezpieczniki odpowiadające danym producenta modułu wyłącznika bezpieczeństwa [4] Bezpieczne zasilanie DC 24 V [5] Przycisk reset do ręcznego resetowania [6] Dopuszczony element aktywujący WYŁ. AWAR. Zamiast układu sterowania ochronnego można zastosować również moduł wyłącznika bezpieczeństwa. Przedstawione poniżej wymogi obowiązują w zależności od aplikacji. Sterowanie ochronne jak i wszystkie związane z funkcjami bezpieczeństwa elementy systemowe muszą posiadać przynajmniej dopuszczenie dla klasy bezpieczeństwa, jaka wymagana jest w całym systemie dla danej funkcji bezpieczeństwa danej aplikacji. Poniższa tabela przedstawia przykładowo wymaganą klasę bezpieczeństwa sterowania ochronnego: Aplikacja Performance Level d zgodnie z EN ISO Kategoria 3 zgodna z EN Wymogi dot. układu sterowania ochronnego Performance Level d zgodnie z EN ISO SIL 2 zgodnie z EN Performance Level d zgodnie z EN ISO Kategoria 3 zgodna z EN SIL 2 zgodnie z EN Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B

15 Warunki bezpieczeństwa technicznego Wymogi dot. uruchamiania 3 Okablowanie układu sterowania ochronnego powinno być odpowiednie dla uzyskania wymaganej klasy ochronnej (patrz w dokumentacji producenta). Jeśli napięcie zasilające 24 V DC odłączane będzie bezpiecznie po stronie bieguna dodatniego, to nie mogą na nim w wyłączonym stanie wystąpić impulsy kontrolne. Jeśli napięcie zasilające 24 V DC odłączane będzie dwubiegunowo, to impulsy kontrolne nie mogą występować równocześnie na wyjściu plus i minus. Impulsy kontrolne muszą być w tym przypadku przesunięte w czasie. SEW-EURODRIVE zaleca dwubiegunowe odłączanie napięcia zasilającego 24 V. W układzie połączeń należy koniecznie przestrzegać wartości wyszczególnionych dla modułu wyłącznika bezpieczeństwa. Zdolność łączeniowa modułów wyłącznika bezpieczeństwa lub wyjść przekaźnikowych układu sterowania ochronnego musi odpowiadać przynajmniej wartości maksymalnie dopuszczonego, ograniczonego prądu wyjściowego dla napięcia zasilającego 24 V DC. Należy przestrzegać wskazówek producenta odnośnie dopuszczalnego obciążenia styków oraz ewentualnie wymaganej ochrony styków bezpieczeństwa. Jeśli w danym przypadku brak jest wskazówek producenta, styki należy zabezpieczyć z 0, 6-krotną wartością znamionową dla podanej przez producenta maksymalnej wartości obciążenia styku. W celu zapewnienia ochrony przed niezamierzonym rozruchem, zgodnie z normą EN 1037, układ sterowania ochronnego należy rozplanować i podłączyć w taki sposób, aby zresetowanie urządzenia sterującego nie powodowało ponownego rozruchu. Oznacza to, iż ponowny rozruch może się odbyć tylko po zastosowaniu ręcznego resetu w układzie sterowania ochronnego. 3. 4 Wymogi dot. uruchamiania W celu potwierdzenia zrealizowanych funkcji bezpieczeństwa należy po przeprowadzaniu uruchomienia wykonać kontrolę i dokumentację funkcji bezpieczeństwa (walidację). Należy przy tym uwzględnić ograniczenia dot. funkcji bezpieczeństwa zgodnie z rozdziałem "Ograniczenia". Elementy i komponenty nie odnoszące się do funkcji bezpieczeństwa, które mogą wpłynąć na otrzymany wynik walidacji (np. hamulec silnika), należy w razie potrzeby wyłączyć. W przypadku wykorzystania urządzenia MOVIDRIVE MDX 60B/61B do zastosowań z funkcjami bezpieczeństwa należy zawsze przeprowadzać i dokumentować wszelkie kontrole uruchamiania instalacji odłączeniowej oraz sprawdzać prawidłowe okablowanie. 5 Wymogi dot. eksploatacji Dopuszcza się eksploatację wyłącznie w granicach wyszczególnionych w danych technicznych. Odnosi się to zarówno do zewnętrznego sterowania ochronnego jak również o MOVIDRIVE MDX60B/61B i dopuszczonych opcji. Funkcje bezpieczeństwa należy kontrolować w regularnych odstępach czasu pod względem ich niezawodności. Częstotliwości kontroli należy ustalić w oparciu o ocenę ryzyka. Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 15

16 STOP RUN 4 Warianty montażowe Wskazówki ogólne 4 Warianty montażowe 4. 1 Wskazówki ogólne Zasadniczo obowiązuje zasada, aby wszystkie wyszczególnione w niniejszej dokumentacji warianty przyłączeniowe dopuszczone były tylko dla istotnych pod względem bezpieczeństwa zastosowań, jeśli spełniana będzie podstawowa koncepcja bezpieczeństwa. Oznacza to, iż w każdym przypadku należy zapewnić, aby przełączanie bezpiecznych wejść 24 V DC wykonywane było poprzez zewnętrzny moduł wyłącznika bezpieczeństwa lub urządzenie sterujące, które uniemożliwią samoczynny rozruch urządzenia. W przypadku podstawowej instalacji, wyboru i zastosowania komponentów zabezpieczających, jak np. modułu wyłącznika bezpieczeństwa, wyłącznika awaryjnego itp. i dopuszczalnych wariantów przyłączeniowych, należy zastosować się do informacji dot. bezpieczeństwa technicznego z rozdziału 2, 3 i 4 niniejszej publikacji Przyłącze na MOVIDRIVE Poniższa ilustracja przedstawia przyłącze na spodzie modułu elektroniki. XT S11 S12 S13 S14 X12 X11 DEL OK X /- 0 X16 [1] X10 [1] * * Widok od spodu urządzenia [1]: Listwa zaciskowa sygnałów styków bezpieczeństwa dla STO 16 Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B

17 Warianty montażowe Wymogi Wymogi Zastosowanie modułów wyłącznika bezpieczeństwa Należy dokładnie przestrzegać pozostałych wymogów producenta modułu wyłącznika bezpieczeństwa (np. zabezpieczenie styków wyjściowych przed sklejeniem) lub innych komponentów zabezpieczających. Dla ułożenia kabli obowiązują podstawowe wymogi, jakie opisano w niniejszej publikacji. W przypadku łączenia MOVIDRIVE z modułami wyłącznika bezpieczeństwa należy przestrzegać wymogów dot. instalacji zawartych w rozdziale "Wymogi dla instalacji" ( str. 13). Należy przestrzegać dalszych wskazówek producenta (dla każdego przypadku zastosowania) modułu wyłącznika bezpieczeństwa Zastosowanie PLC-FDO Przy wykorzystywaniu ochronnych PLC (SSPS) należy przestrzegać specyfikacji ZVEI dla czujników bezpieczeństwa. Impuls włączający i wyłączający wykorzystywanych bezpiecznych wyjść cyfrowych (F-DO) musi być 1 ms. Nie może zostać przekroczony stosunek 1:1000. High <1ms >1000ms Low t WSKAZÓWKA Jeśli napięcie zasilające 24 V DC wyłączane jest na jako funkcja bezpieczeństwa (STO aktywny), przestrzegany musi być pod względem impulsów testowych rozdział "Wymogi dot. zewnętrznego układu sterowania ochronnego ( str. 14)". Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 17

18 4 Warianty montażowe Pojedyncze odłączanie 4. 3 Pojedyncze odłączanie STO zgodnie z PL d (EN ISO) Przebieg wygląda następująco: Zalecenie: X13:1 oraz X13:4 odłączane są jednocześnie, np. przy awaryjnym stopie/zatrzymaniu. Bezpieczne wejście 24 V zostanie odłączone. Silnik obracać się będzie ruchem bezwładnym do całkowitego zatrzymania, o ile nie ma hamulca. STO Safe Torque Off (EN) X13:1 X13:4 n t WSKAZÓWKA Przedstawione sposoby wyłączania STO mogą być stosowane do PL d zgodnie z EN ISO Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B

19 Warianty montażowe Pojedyncze odłączanie 4 Binarne sterowanie za pomocą modułu wyłącznika bezpieczeństwa Sieć +24 V Zatrzymanie awaryjne GND Stop Start Nadrzędne sterowanie PLC IN OUT Przyłącze sieciowe L1 L2 L Moduł wyłącznika bezpieczeństwa Kontrola przekaźnika Sygnał zwrotny zatrzymania awaryjnego Reset X13 X1 1 '0'=Blokada stopnia mocy '1'=Zezwolenie dla stopnia mocy '0'=Zatrzymanie 2 '1'=START w prawo '0'=Szybkie zatrzymanie 4 '1'=Zezwolenie 7 DCOM MDX60B/61B 1 DGND 2 VO24 3 SOV24 4 SVI24 X U V W M Binarne sterowanie za pomocą ochronnego PLC Sieć +24 V Nadrzędne sterowanie Zatrzymanie Standard Bezp. awaryjne Stop Start GND IN OUT IN OUT Przyłącze sieciowe L1 L2 L X13 X1 1 '0'=Blokada stopnia mocy '1'=Zezwolenie dla stopnia mocy '0'=Zatrzymanie 2 '1'=START w prawo '0'=Szybkie zatrzymanie 4 '1'=Zezwolenie 7 DCOM MDX60B/61B 1 DGND 2 VO24 3 SOV24 4 SVI24 X U V W M Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 19

20 4 Warianty montażowe Pojedyncze odłączanie Sterowanie za pomocą ochronnego PLC przez fieldbus Sieć +24 V GND Zatrzymanie awaryjne Stop Start Nadrzędne sterowanie Standard Bezp. IN IN PROFINET PROFIsafe Przyłącze sieciowe DFS 21B X30 X31 (F_DO_M) (F_DO_P) (GND) (24 V_LS) (GND) (24 V_PS) GND 1 DGND 2 VO24 3 SOV24 4 SVI24 L1 L2 L X1 MDX60B/61B X U V W M WSKAZÓWKA Sterowanie blokady stopnia mocy/zezwolenia i szybkiego zatrzymania / zezwolenia odbywa się za pośrednictwem fieldbus. Należy przestrzegać aktualne podręczniki fieldbus, np. Podręcznik złącza fieldbus DFS11B PROFIBUS DP-V1 z PROFIsafe Podręcznik złącza fieldbus DFS21B PROFINET IO z PROFIsafe 20 Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B

21 Warianty montażowe Pojedyncze odłączanie SS1(c) zgodnie z PL d (EN ISO) Przebieg wygląda następująco: X13:1 nie może być odłączony. X13:4 jest odłączany np. W czasie ochronnym t 1 silnik pracuje z określoną prędkością obrotową wzdłuż rampy do momentu zatrzymania. Po upływie czasu t 1 odłączone zostanie wejście ochronne. Czas ochronny t 1 należy określić w taki sposób, aby silnik mógł zatrzymać się w tym przedziale czasowym. SS1(c) Safe Stop 1 (EN) X13:1 X13:4 n t 1 t WSKAZÓWKA Przedstawione sposoby wyłączania SS1(c) mogą być stosowane do PL d zgodnie z EN ISO Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 21

22 4 Warianty montażowe Pojedyncze odłączanie Binarne sterowanie za pomocą modułu wyłącznika bezpieczeństwa Sieć +24 V Zatrzymanie awaryjne GND Stop Start Nadrzędne sterowanie PLC IN OUT Przyłącze sieciowe L1 L2 L Moduł wyłącznika bezpieczeństwa Kontrola przekaźnika t 1 Sygnał zwrotny zatrzymania awaryjnego Reset X13 X1 1 '0'=Blokada stopnia mocy '1'=Zezwolenie dla stopnia mocy '0'=Zatrzymanie 2 '1'=START w prawo '0'=Szybkie zatrzymanie 4 '1'=Zezwolenie 7 DCOM MDX60B/61B 1 DGND 2 VO24 3 SOV24 4 SVI24 X U V W M Binarne sterowanie za pomocą ochronnego PLC Sieć +24 V Nadrzędne sterowanie Zatrzymanie Standard Bezp. awaryjne Stop Start GND IN OUT IN OUT Przyłącze sieciowe L1 L2 L X13 X1 1 '0'=Blokada stopnia mocy '1'=Zezwolenie dla stopnia mocy '0'=Zatrzymanie 2 '1'=START w prawo '0'=Szybkie zatrzymanie 4 '1'=Zezwolenie 7 DCOM MDX60B/61B 1 DGND 2 VO24 3 SOV24 4 SVI24 X U V W M Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B

23 Warianty montażowe Pojedyncze odłączanie 4 Sterowanie za pomocą ochronnego PLC przez fieldbus Sieć +24 V GND Zatrzymanie awaryjne Stop Start Nadrzędne sterowanie Standard Bezp. Podręcznik złącza fieldbus DFS11B PROFIBUS DP-V1 z PROFIsafe Podręcznik złącza fieldbus DFS21B PROFINET IO z PROFIsafe Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 23

24 4 Warianty montażowe Odłączanie grupy napędów 4. 4 Odłączanie grupy napędów W niniejszym rozdziale objaśnimy, w jaki sposób bezpiecznie odłączyć kilka MOVI- DRIVE MDX60B/61B. WSKAZÓWKA Odłączanie grupy napędów za pomocą SSPS nie jest zalecane przez SEW-EURO- DRIVE Wymogi W przypadku grupy napędów odłączenie bezpiecznych wejść 24 V od wielu urządzeń MOVIDRIVE MDX60B/61B może być realizowane poprzez pojedynczy moduł wyłącznika bezpieczeństwa. Maksymalna możliwa ilość modułów osi wynika z maksymalnie dopuszczalnego obciążenia styku modułu wyłącznika bezpieczeństwa lub sterowania Należy dokładnie przestrzegać pozostałych wymogów producenta modułu wyłącznika bezpieczeństwa (np. Dla ułożenia kabli obowiązują podstawowe wymogi z rozdziału "Wymogi dot. instalacji" ( str. Należy przestrzegać dalszych wskazówek producenta (dla każdego przypadku zastosowania) modułu wyłącznika bezpieczeństwa. Ustalenie maksymalnej liczby urządzeń MOVIDRIVE przy odłączaniu grupy napędów Liczba (n sztuk) możliwych do podłączenia urządzeń MOVIDRIVE MDX60B/61B w przypadku odłączania grupy napędów ograniczona jest przez następujące punkty: 1. Zdolność łączeniowa modułu wyłącznika bezpieczeństwa. Aby zapobiec sklejaniu się styków należy koniecznie pamiętać, żeby przed stykami bezpieczeństwa umieścić bezpiecznik zgodnie z zaleceniami producenta modułu wyłącznika bezpieczeństwa. Należy koniecznie przestrzegać danych dot. zdolności łączeniowej według EN, 02 / 1 i EN, 11 / 97 oraz zabezpieczenia styków zawartych w instrukcjach obsługi producenta modułu wyłącznika bezpieczeństwa. Odpowiedzialność za to ponosi osoba projektująca. Maksymalnie dopuszczalny spadek napięcia dla przewodów zasilających 24 V. Przy projektowaniu zespołu osi należy przestrzegać wartości dotyczących długości przewodów i dopuszczalnych spadków napięcia. Maksymalny przekrój przewodu 1 1, 5 mm 2 lub 2 0, 75 mm Pobór mocy Bezpieczne odłączanie: patrz rozdział "Dane techniczne" ( str. 28). 24 Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B

25 Warianty montażowe Odłączanie grupy napędów Realizacja odłączania grupy napędów za pomocą modułu wyłącznika bezpieczeństwa Odłączenie grupy napędów za pomocą jednego modułu wyłącznika bezpieczeństwa Za pomocą modułu wyłącznika bezpieczeństwa można sterować bezpiecznymi wejściami MOVIDRIVE MDX60B/61B. Szafa sterownicza Moduł wyłącznika bezpieczeństwa MOVIDRIVE SG1 MDX61B MDX61B MDX61B MDX60B/61B MDX60B/61B BG3 BG3 BG3 BG0 BG0 Odłączenie grupy napędów za pomocą dwóch modułów wyłącznika bezpieczeństwa Za pomocą kilku modułów wyłącznika bezpieczeństwa można sterować bezpiecznymi wejściami przyporządkowanych urządzeń MOVIDRIVE MDX60B/61B. W poniższym przykładzie zebrano MOVIDRIVE MDX61B, wielkość 3 oraz MOVIDRIVE MDX60B/61B, wielkość 0 w grupę i są one sterowane każdorazowo przez jeden moduł wyłącznika bezpieczeństwa. Szafa sterownicza Moduł wyłącznika bezpieczeństwa MOVIDRIVE SG1 SG1 MDX61B MDX61B MDX61B MDX60B/61B MDX60B/61B BG3 BG3 BG3 BG0 BG0 Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 25

26 4 Warianty montażowe Odłączanie grupy napędów STO zgodnie z PL d (EN ISO) Przebieg wygląda następująco: Zalecenie: X13:1 oraz X13:4 odłączane są jednocześnie, np. STO Safe Torque Off (EN) X13:1 X13:4 n t WSKAZÓWKA Przedstawione sposoby wyłączania STO mogą być stosowane do PL d zgodnie z EN ISO Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B

27 Warianty montażowe Odłączanie grupy napędów 4 Przykład: Odłączanie grupy napędów złożonej z trzech MOVIDRIVE MDX60B/61B Sieć +24 V Zatrzymanie awaryjne GND Stop Start Nadrzędne sterowanie PLC IN OUT Przyłącze sieciowe L1 L2 L Moduł wyłącznika bezpieczeństwa Kontrola przekaźnika Sygnał zwrotny zatrzymania awaryjnego Reset X13 X1 1 '0'=Blokada stopnia mocy '1'=Zezwolenie dla stopnia mocy '0'=Zatrzymanie 2 '1'=START w prawo '0'=Szybkie zatrzymanie 4 '1'=Zezwolenie 7 DCOM MDX60B/61B 1 DGND 2 VO24 3 SOV24 4 SVI24 X U V W M Przyłącze sieciowe L1 L2 L X13 X1 1 '0'=Blokada stopnia mocy '1'=Zezwolenie dla stopnia mocy '0'=Zatrzymanie 2 '1'=START w prawo '0'=Szybkie zatrzymanie 4 '1'=Zezwolenie 7 DCOM MDX60B/61B 1 DGND 2 VO24 3 SOV24 4 SVI24 X U V W M Przyłącze sieciowe L1 L2 L X13 X1 1 '0'=Blokada stopnia mocy '1'=Zezwolenie dla stopnia mocy '0'=Zatrzymanie 2 '1'=START w prawo '0'=Szybkie zatrzymanie 4 '1'=Zezwolenie 7 DCOM MDX60B/61B 1 DGND 2 VO24 3 SOV24 4 SVI24 X U V W M Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 27

28 5 kva i P f n Hz Dane techniczne Parametry dla bezpieczeństwa 5 Dane techniczne W poniższej tabeli przedstawione są dane techniczne urządzenia MOVIDRIVE MDX60B/61B odnoszące się do wbudowanych układów bezpieczeństwa technicznego. Ponadto należy przestrzegać danych technicznych i dopuszczeń z odpowiedniej instrukcji obsługi MOVIDRIVE MDX60B/61B. 5. 1 Parametry dla bezpieczeństwa Parametry dla bezpieczeństwa Sprawdzona klasa bezpieczeństwa / Normy Kategoria 3 zgodna z EN Performance Level d zgodnie z EN ISO Prawdopodobieństwo wystąpienia awarii na 0 (wykluczenie powstawania błędów) godzinę (wartość PFH) Czas użytkowania 20 lat, następnie konieczna wymiana komponentów na nowe. Bezpieczny stan Odłączany moment obrotowy (STO) Funkcja bezpieczeństwa STO, SS1 1) zgodnie z EN) z odpowiednim sterowaniem zewnętrznym 5. 2 Dane elektroniczne: Listwa zaciskowa sygnałów styku bezpieczeństwa dla STO MOVIDRIVE MDX60/61B Styk ochronny:1:2:3:4 dopuszczalny przekrój przewodów Pobór mocy:4 Pojemność wejściowa:4 Czas do ponownego rozruchu Czas do zablokowania stopnia wyjściowego Ogólne dane elektroniczne DGND: Potencjał odniesienia dla:2 VO24: U OUT = 24 V DC, tylko do zasilania:4 tego samego urządzenia, niedozwolone do zasilania dalszych urządzeń SOV24: Potencjał odniesienia dla wejścia +24 V DC "STO" (styk ochronny) SVI24: Wejście 24 V DC "STO" (styk ochronny) Jedna żyła na zacisk: mm 2 (AWG) Dwie żyły na zacisk: mm 2 (AWG) Wielkość 0: 3 W Wielkość 1: 5 W Wielkość 2, 2S: 6 W Wielkość 3: 7. 5 W Wielkość 4: 8 W Wielkość 5: 10 W Wielkość 6: 6 W Wielkość 7: 6 W Wielkość 0: 27 µf Wielkość 1... 7: 270 µf t A = 200 ms t S 100 ms Dane techniczne wejścia STO Min. Typowo Maks. Jednostka Zakres napięcia wejściowego V DC Napięcie wejściowe dla stanu WŁ. (STO) 19. 2 V Napięcie wejściowe dla stanu WYŁ. (STO) 5, 0 V 28 Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B

29 Skorowidz Skorowidz B Bezpiecznie odłączany moment obrotowy (STO)... 8 Bezpieczny stan... 6 Bezpieczny stop 1, wariant funkcji c (SS1(c))... 9 D Dokumenty, uzupełniające... 5 Dopuszczalne urządzenia... 12 MOVIDRIVE MDX60B/61B ( VAC)... 12 MOVIDRIVE MDX61B (230 VAC)... 12 E Eksploatacja, wymogi... 15 I Instalacja Wskazówki dot. prowadzenia przewodów sterowniczych... 13 Wymogi... 13 K Koncepcja bezpieczeństwa... 6 Kontrola urządzenia odłączającego... 15 Korzystanie z podręcznika... 4 M Moduły wyłącznika bezpieczeństwa, wymogi... 17 O Odłączanie grupy napędów... 24 Maks. Liczba urządzeń MOVIDRIVE... 24 STO zgodnie z PL d (EN)... 26 Wymogi... 24 za pomocą modułu wyłącznika bezpieczeństwa... 25 Odłączanie pojedyncze SS1 zgodnie z PL d (EN)... 21 STO zgodnie z PL d (EN)... 18 Wymogi... 17 P PLC-FDO, wymogi... 17 Pojedyncze odłączanie... 18 Prawa autorskie... 5 R Roszczenia z tytułu odpowiedzialności za wady... 5 S Schemat koncepcji bezpieczeństwa Ilustracja... 7 Schemat koncepcji ochronnej Ograniczenia SS1 zgodnie z PL d (EN) SS1(c) (bezpieczny stop 1, wariant funkcji c)... 9 Sterowanie ochronne, zewnętrzne Wymogi STO zgodnie z PL d (EN)... 18, 26 STO (bezpiecznie odłączany moment obrotowy)... 8 Struktura wskazówek bezpieczeństwa... 4 T Technika bezpieczeństwa Bezpieczny stan... 6 U Udokumentowanie funkcji bezpieczeństwa Uruchamianie, wymogi W Walidacja Warianty montażowe Warunki bezpieczeństwa technicznego Wejście STO Wskazówki bezpieczeństwa, struktura... 4 Wskazówki, ważne... 4 Wykluczenie odpowiedzialności... 5 Wymogi Eksploatacja Instalacja Uruchomienie Zewnętrzne sterowanie ochronne Z Zawartość dokumentacji... 5 Zdolność łączeniowa modułu wyłącznika bezpieczeństwa Zewnętrzne sterowanie ochronne Podręcznik Bezpieczeństwo funkcjonalne MOVIDRIVE MDX60B/61B 29

30

31

32 SEW-EURODRIVE Driving the world SEW-EURODRIVE Driving the world SEW-EURODRIVE GmbH & Co KG P. O. Box 3023 D Bruchsal/Germany Phone Fax

W szkole – drukowany podręcznik.

W domu jego cyfrowa wersja –
multipodręcznik

Drukowany podręcznik zostawiam w szkole.Czeka na mnie tam, gdzie jest mi potrzebny,a plecak mam lekki jak piórko.Poza szkołą korzystam z cyfrowego podręcznika:na komputerze, tablecie lub iPadzie.Mogę się uczyć wszędzie tam, gdzie mam na to ochotę.

Jak uzyskać dostęp do multipodręczników w wersji uczniowskiej?

Klasy objęte dotacją MEN

Jeżeli szkoła kupiła podręczniki GWO w ramach dotacji, nauczyciele otrzymają dla swoich uczniów kody dostępu do multipodręczników w wersji podstawowej* (zostaną one wysłane w wiadomości e-mail na adresy poszczególnych nauczycieli).

Klasy, których nie objęła dotacja MEN

Jeżeli uczeń kupił papierowy podręcznik GWO, może dokupić do niego multipodręcznik w wersji Premium** na www. księgarnia. pl.* Wersja podstawowa multipodręcznika to cyfrowy odpowiednik drukowanej książki. Wersję podstawową można (za niewielką opłatą) zmienić w wersję Premium.
** Wersja Premium została wzbogacona o dodatkowe narzędzia, a także elementy interaktywne (w zależności od multipodręcznika są to np. filmy, animacje, czy nagrania dźwiękowe).

Zobacz demo przykładowego multipodręcznika:

Język polski 4. Między nami

Z multipodręcznika można korzystać przez internet (na komputerze oraz iPadzie), a także bez dostępu do sieci (na tabletach z systemem Android).

Numer dopuszczenia: 1007/2019

Podręcznik Edukacja dla bezpieczeństwa. Zakres podstawowy został przygotowany dla uczniów klasy 1 liceów ogólnokształcących i techników, którzy ukończyli ośmioletnią szkołę podstawową. Treści podręcznika pozwalają zrealizować wymagania przewidziane w podstawie programowej na poziom podstawowy. W podręczniku starannie dobrano treści merytoryczne, a także w przystępny i przejrzysty sposób przedstawiono zasady reagowania w sytuacjach różnorodnych zagrożeń, które mogą wydarzyć się na co dzień. Podręcznik do edukacji dla bezpieczeństwa to pewnego rodzaju poradnik przydatny w życiu każdego z nas. Jednocześnie stanowi kompleksowe podsumowanie treści edukacji zdrowotnej. Podręcznik składa się z 5 działów:

• Bezpieczeństwo państwa,

• Ochrona ludności i obrona cywilna,

• Zagrożenia czasu pokoju. Działania ratownicze w sytuacji zagrożeń,

• Pierwsza pomoc,

• Zdrowie i jego zagrożenia. Edukacja zdrowotna.

Dostępna liczba sztuk
Dostępność całkowita	6 szt. (realizacja już jutro)
Dostępność w naszym magazynie	0 szt.

Dostępność w punktach Bonito

Darmowa dostawa już od 299, 00 zł

• Składasz zamówienie wybierając wcześniej punkt odbioru, w którym chciałbyś je odebrać.
• Otrzymujesz od nas wiadomość e-mail oraz SMS nadaniu przesyłki.
• Otrzymujesz od nas wiadomość e-mail oraz SMS z informacją o dotarciu przesyłki do wybranego punktu oraz kodem PIN.
• Wydanie przesyłki następuje po podaniu numeru zamówienia oraz kodu, który jest w wiadomości SMS.
• Pamiętaj, że na odbiór przesyłki w punkcie masz 7 dni.

• Składasz zamówienie wybierając wcześniej Paczkomat, w którym chciałbyś je odebrać.
• Otrzymujesz od nas wiadomość o nadaniu przesyłki.
• Otrzymujesz wiadomość e-mail oraz SMS od Paczkomatów InPost z informacją o dotarciu przesyłki do wybranego Paczkomatu.
• Wydanie przesyłki następuje po wpisaniu numeru telefonu i podaniu kodu, który jest w wiadomości SMS.
• Pamiętaj, że na odbiór przesyłki z Paczkomatu masz 48 godzin.

• Składasz zamówienie wybierając wcześniej miejsce, w którym chciałbyś je odebrać. Może to być placówka pocztowa, sklep Żabka, Freshmarket lub stacja Orlen.
• Otrzymujesz wiadomość e-mail oraz SMS od Poczty Polskiej z informacją o dotarciu przesyłki do wybranej placówki.
• Pracownik w placówce wyda przesyłkę po podaniu danych odbiorcy zgodnych z danymi na przesyłce oraz po okazaniu dowodu osobistego.
• Pamiętaj, że na odbiór przesyłki z placówki pocztowej masz 7 dni.

• Składasz zamówienie podając swój adres doręczenia.
• Otrzymujesz od nas wiadomość o nadaniu przesyłki
• Listonosz doręcza przesyłkę.

• Składasz zamówienie wybierając wcześniej punkt, w którym chciałbyś je odebrać.
• Otrzymujesz SMS-a oraz e-mail od firmy Orlen z informacją o dotarciu przesyłki do wybranego punktu oraz kodem.
• Pracownik punktu wydaje przesyłkę po podaniu otrzymanego specjalnego kodu.
• Pamiętaj, że na odbiór przesyłki z punktu masz 3 dni.

• Składasz zamówienie podając swój adres doręczenia.
• Kurier doręcza przesyłkę.

• Składasz zamówienie podając swój adres doręczenia.

  * opcja płatności przy odbiorze kosztuje dodatkowo 3, 00 zł